Deel IV – De laatmiddeleeuwse, renaissancistische, reformatorische en occult-revolutionaire alchemistische werelden van Thomas, Ockham, Wycliff, Cusanus, Ficino, Vanini en Postel.
Het meeste van de historische Europese werkelijkheid ligt al een tijd niet eens meer achter ons als objectieve werkelijkheid. Betekenen al die werelden voor ons allemaal nog veel meer dan wat achtergelaten kinderspeelgoed of op te ruimen ‘rommelkrediet’? Niettemin nodig ik u uit om met iets meer dan gezonde, kritische, cynische en sceptische distantie te verblijven in al die verlaten kindertuinen van de bijna ondoorzichtig geworden culturele afzettingen uit de late scholastiek en de vroege renaissance. Want hoewel de glans van die werelden ons vooral doet denken aan het schijnsel van al die sterren, waarvan de astronomen onder ons goed weten dat ze allang gedoofd zijn, kan ik u alleen maar verzoeken om toch even niet meteen vanuit onze operationeel-rationeel, maatschappelijk relevante kramp, zo vol van nieuw gewonnen evidente zekerheden, minstens de houding van iedere oude pythagorees-platoons metafysicus naar de kroon te steken. De stille hoop en de natte droom zijn evident dat soms traag ’s ochtends naast wat toeristische genoegens ook het besef rijpt hoe latent al die oude denkpatronen nog altijd in ons hoofd, in onze articulaties en in zovele popsongs verder woekeren. Hoe we kortom, zonder al te veel reflectie, voortdurend ideeën verwerpen en versterken, herhalen en herkauwen die vroeger gezegd geweest zijn.
Concreet verblijven we onder andere in de 13° eeuw bij de franciscanen en de dominicanen: dat wil zeggen bij Bonaventura, Duns Scotus en Raymundus Lullus, én bij de ontdekking van de Arabische Aristoteles en de aristotelische weerlegging van het ongeloof vanuit de rede door Thomas van Aquino. De 14°eeuw confronteert ons daarna met het frisse nominalisme van Ockham, en met Wycliff, de lollarden en de waldenzen. Verder met de vroege volkssoevereiniteit van Marsilius van Padua en met de opkomst van de moderne Devotie van Geert Groote. Na de vergeefse poging van Nicolas van Cusanus om de eerste renaissancemens te worden staan we dan plots met de laatste middeleeuwer, Maarten Luther, tot onze nek in het reformatiegebeuren. We zien hoe de neoplatoonse werelden van de humanistische renaissance van mensen als Lorenzo Valla, van Ficino en Pico, Bruno, Vanini en Guillaume Postel worden opgeslokt door het brute reformatorische gevecht. 'No wild beasts are as vicious to men as most Christians are to each other'. We eindigen met de winterkoning van Frances Yates in Tsjechië in november 1620, op de Witte berg, net zoals de Bartholomeusnacht van Augustus 1572 een dramatische dag in de Europese geschiedenis.
