Berlijn

Dinsdag 25 september 2018
We duiken na aankomst meteen het minder bekende Berlijn in en maken kennis met het brutalistische gebouw van de König Galerie. Als uitloper van het naoorlogse modernisme en een socialistische verlangen naar een meer uniforme, functionele stedenbouw, wierp de bunkerachtige structuur een ondoordringbare schaduw op de wijk en het omringende stadslandschap. De goedbedoelende ideologieën in het achterhoofd ontwikkelde de Duitse architect Werner Düttmann in 1967 een katholieke complex dat sinds 2011 werd overgenomen door vooraanstaande lokale kunsthandelaar Johann König. Hij trachtte de verwaarloosde erfenis nieuw leven in te blazen met een kerk als tentoonstellingsruimte in een sfeer van een spannend cultureel centrum. Ook is de private Feuerle Collection vlakbij station Gleisdreieck het verkennen waard. In een relatief onbekende hoek van Berlijn presenteert kunsthistoricus Désiré Feuerle een omvangrijke collectie hedendaagse kunst en antieke kunst uit Zuidoost-Azië. De locatie werd tijdens de oorlog als telefooncentrale gebruikt.
Het zuidelijk deel van Berlijn – Neuköln – wordt soms wel het nieuwe Kreuzberg genoemd. In dit uitgestrekte woongebied ten zuiden van Berlijn, bezoeken we in de namiddag een boeiend wooncomplex ontwikkeld in de jaren 1920-1930 door de architecten Bruno Taut en Martin Wagner – de ‘Hufeisensiedlung’. Het centrum van het stedenbouwkundig plan heeft de vorm van een hoefijzer en al de gebouwen er rond schikken zich naar dit centrale deel waar architectuur en natuur samen komen. Al de ideeën die Bruno Taut in zijn geschriften ‘Die Städtkrone’ (1919) had beschreven, heeft hij hier kunnen realiseren. Door het kleurgebruik, de eenvoudige vormentaal en de subtiele inplantingen is het tot op de dag van vandaag een voorbeeld van hoe grootschalige huisvesting toch op de maat van de mens kan worden toegepast.

Woensdag 26 september 2018
We beginnen deze dag met een metroreis die ons tot ver buiten de stad voert. We bezoeken Haus am Waldsee met bijhorend sculpturenpark. De plek is in permanente transitie: hedendaagse concepten van sculptuur staan er met een grote aandacht voor in Berlijn actieve kunstenaars die internationaal doorbraken centraal. We zien van o.a. Karl Hartung, Tony Cragg, Thomas Rentmeister, Michael Beutler, …
Nog meer oostelijk ligt Potsdam, we trekken er in de namiddag naartoe. In Potsdam staat hét meest overtuigende bouwwerk van het Duits expressionisme: de Einsteintoren van Erich Mendelsohn. Erich Mendelsohn is één van de boeiendste architecten uit het Berlijn van de jaren 1920, op zoek naar een organische architectuur. Het gaat om een architectuur die net als Henry Van de Velde uit lijnen bestaat, met als voornaamste doel, een emotie, een begeestering op te roepen. De Einsteintoren vertolkt de symbiose tussen architectuur en wetenschap. In beide disciplines gaat het om een nieuwe wereld die ontluikt en Mendelsohn gaat die boeiende wisselwerking ruimtelijk vertolken.

Donderdag 27 september 2018
In de voormiddag kruisen drie interessante architecten ons pad. Elk hebben ze hun stempel gedrukt op de nieuwe ontwikkelingen in het centrum van Berlijn. De ene al wat subtieler dan de andere, maar de onderlinge gesprekken die ze via hun bouwwerken voeren, zijn ongemeen boeiend. Het zijn Karl Friedrich Schinkel (1781-1841, de romanticus), Heinrich Tessenow ( 1876-1950, de ‘stille’ architect) en David Chipperfield (1953- , de ‘star’chitect). In het Neues Museum zijn de ingrepen van David Chipperfield tegelijk fenomenaal én passend. Via het Altes Museum van Schinkel wandelen we naar de ‘Neue Wache’, een beetje verderop, waar de dialoog tussen Heinrich Tessenow en Karl Friedrich Schinkel in alle eenvoud wordt uitgebeeld.
Vlakbij het Museum Insel ligt het Galeriehaus Am Kupfergraben 10 dat eveneens door David Chipperfield werd ontworpen. Enkele prestigieuze galeries zijn hier gevestigd. We genieten in de namiddag verder van een echt hoogtepunt tijdens deze reis en verkennen de internationaal befaamde Boros Collectie. Verzamelaar en reclameman Christian Boros kocht in 2003 een kolossale bunker in de Reinhardtstrasse om er zijn meer dan vijfhonderd werken omvattende verzameling hedendaagse kunst in onder te brengen. Een bezoek aan dit semi-openbaar museum dat door de architecten Jens Casper en Petra Petersson werd voorzien van een expositieruimte en penthouse toont sculpturen, installaties, lichtkunst, … van Olafur Eliasson, Elmgreen & Dragset, Robert Kusmirowski, Sarah Lucas, Tobias Rehberger, Anselm Reyle, Monika Sosnowska, Santiago Sierra, … Sammlung Hoffmann aangelegd door Erika en Rolf Hoffmann vanaf 1968 toont hedendaagse kunst te verzamelen in een persoonlijke woon- en werkomgeving. Elk jaar herschikt Erika Hoffmann in de maand juli de collectie. Bezoekers kunnen enkel in kleine groepjes met de werken kennismaken. Uiteenlopende stijlen, generaties en kunstenaars worden vertegenwoordigd zoals ZERO (Günther Uecker, Heinz Mack, Otto Piene), Amerikaanse kunst (Frank Stella, Bruce Nauman, Mike Kelley, Fred Sandback), Oost-Europese tendensen en kunst uit Azië.

Vrijdag 28 september 2018
Om Berlijn echt te vatten als uitgestrekte groene stad mag een fietstocht niet ontbreken. Berlijn heeft goed uitgeruste fietspaden en heeft een vrij vlak landschap. De fietstocht neemt de hele dag in beslag en wordt een ware les in de geschiedenis van de architectuur met een inspirerend en divers aanbod. We vertrekken en eindigen aan het hotel, stopplaatsen zijn o.a. het Joods Museum, Potsdamer Platz, Le Corbusier’s Unité d’habitation, het heerlijke Kreuzberg, de AEG turbinehal van Peter Behrens, het Olympiastadion, en projecten van Erich Mendelsohn, Hans Poelsig. Leerrijk en sportief!
We sluiten deze actieve dag af met een betoverende avond in een lichtinstallatie van James Turell. Hij voorzag de Trauerkapelle van het Dorotheenstädtisch-Friedrichswerderscher Friedhof van een ingenieus lichtkunstwerk dat op vrijdagavond toegankelijk is voor het publiek met duiding in het Engels.

Zaterdag 29 september 2018
Tot 2019 zal de Neue Nationalgalerie van Mies Van der Rohe haar deuren sluiten voor een grondige renovatie. Zo lang kunnen wij echter niet wachten om zijn te bekijken en dus brengen we een exclusief bezoek aan één van zijn meest bescheiden projecten: het Mies Van der Rohe Haus.
Gekend als ‘Haus Lemke’ is het zijn laatste project in Duitsland (1932) vooraleer hij een tweede carrière zal starten in Chicago. Pas in de jaren 1960 keert hij terug naar Berlijn met het indrukwekkende project voor de Neue Nationalgalerie. Momenteel is ‘Haus Lemke’ ingericht als museumruimte voor hedendaagse kunst.
In de namiddag vertoeven we in Hamburger Bahnhof. Dit voormalige spoorwegstation is ingericht als museum voor hedendaagse kunst (Museum für Gegenwart). Het neoclassicistische gebouw is het enige Berlijnse kopstation dat behouden is gebleven en tot de oudste stationsgebouwen van Duitsland behoort. Het werd tussen 1990 en 1996 naar een plan van Josef Paul Kleihues heringericht en uitgebreid door een 80 meter lange vleugel naast de oude perronhal aan het complex toe te voegen. Het museum bezit een grote hedendaagse collectie schilderijen, fotografie, documentatie en sculpturen van o.a. Joseph Beuys, Anselm Kiefer, Roy Lichtenstein, Richard Long, Gerhard Richter, Bill Viola en Andy Warhol. Een bezoek aan de Auguststrasse met enkele galeries zoals Me Collectors Room met de Wunderkammer Olbricht mag daarna niet ontbreken.

Zondag 30 september 2018
In de jaren 1960-1970 ontwikkelt architect Hans Scharoun twee opmerkelijke gebouwen, vooral twee opmerkelijke interieurs: één voor het lezen, één voor het luisteren naar muziek. Meer dan een halve eeuw later voelen we nog steeds precies aan wat we daar binnen moeten doen: lezen en luisteren. Scharoun moet je binnenin proeven en dat gaan we doen. We bezoeken de bibliotheek in de voormiddag en proberen ook op één van de avonden van deze reis een concert mee te pikken in de Philharmonie, een zaal geroemd om haar akoestische kwaliteiten.
De namiddag staat in het teken van een bezoek aan de gigantische koepel van het Reichstaggebouw voor een indrukwekkend panorama. We passeren het Holocaustmonument en bezoeken Daimler Contemporary Berlin met ongeveer 1500 werken die deels in Haus Huth aan de Potsdamer Platz tentoongesteld worden. Voornamelijk thematische exposities zorgen telkens voor een andere focus op de verzameling die stijlen als Bauhaus, constructieve en concrete kunst, art informel, zero, minimal, multimedia en videokunst omvat. We brengen nog een bezoek aan Kunsthalle Deutsche Bank in Unter den Linden, één van de bekendste lanen van de stad. Opgericht in 1997 als het Deutsche Guggenheim Berlin, verwierf deze kunsthal op korte tijd een grote reputatie met kwalitatieve en alternatieve tentoonstellingen met moderne en hedendaagse kunst. Na deze gevulde laatste dag maken we ons op voor de terugreis naar Brussel.